Şamanizm Makaleler 2
Anadolu Şamanlığında Nazar Boncuğu
Şamanlıkta nazar boncuğu doğrudan bugünkü Anadolu’daki biçimiyle yer almaz; ancak benzer anlamda koruyucu tılsımlar ve özellikle “göz” sembolizmi, Orta Asya ve Sibirya şaman geleneklerinde güçlü bir şekilde bulunur. Orta Asya Türk halk inançlarında, kötü niyetli kişilerin bakışlarıyla zarar verebileceğine inanılır. Bu zarar, hastalık, uğursuzluk ya da talihsizlik şeklinde tezahür edebilir. Bu inanç, halk arasında “kem göz” ya da “kötü göz” olarak adlandırılmıştır.
Şamanlar ve halk, kötü bakışlardan korunmak amacıyla çeşitli doğal objeler kullanmışlardır. Hayvan dişleri, tüyleri, kemikler, pençeler, demirden yapılmış parçalar, örgülü iplikler, düğümler ve benzeri malzemeler bu amaçla şaman kıyafetlerine, davullarına ya da koruyucu objelere eklenmiştir. Bu nesnelerin her biri, hem kötü ruhlara hem de zarar verici enerjilere karşı bir tür koruma kalkanı olarak işlev görür.
Göz sembolü de benzer bir işlev taşır. Şamanik anlayışta göz, hem ruhani bir geçit hem de koruyucu bir simge olarak görülür. Göz figürlerinin ya da yansıtıcı yüzeylerin kötü enerjiyi savuşturacağına inanılır. Aynalar da bu amaçla kullanılmıştır. Nazar boncuğunun temelindeki düşünce olan bakışla gelen zararı geri yansıtma inancı, aslında bu kadim uygulamaların bir devamı niteliğindedir.
Renkler de şamanik sembolizmde önemlidir. Özellikle mavi renk, eski Türk inançlarında gökyüzü ve kutsallıkla ilişkilidir. Gök Tanrı’ya yakın olan bu renk, zararlı enerjilere karşı güçlü bir savunma rengi olarak görülür. Bu yüzden, mavi taşlar ya da objeler de koruma amacıyla kullanılmıştır.
Anadolu’da günümüzde kullanılan nazar boncuğu, bu eski şamanik uygulamaların zamanla İslam, Bizans, Yunan ve yerel kültürlerle birleşerek aldığı şekildir. Modern nazar boncuğu, estetik bir nesne olmanın ötesinde, çok katmanlı bir kültürel aktarımın ürünüdür. Şaman davullarında, bazı giysilerde ya da takılarda yer alan mavi göz motifleri ya da benzeri desenler de aynı sembolik anlamı taşımaktadır.
Sonuç olarak, nazar boncuğu şamanizmde bugünkü biçimiyle yer almasa da, onunla aynı işlevi gören pek çok simge ve obje eski Türk ve Orta Asya inanç sistemlerinde mevcuttur. Nazar boncuğu, bu eski koruma geleneklerinin Anadolu'daki kültürel yansımasıdır.
